اجرت المثل و نحله

همان طور که می دانید در طول تاریخ و حتی الان هم در بسیاری از کشورها و متاسفانه حتی در جامعه اسلامی خودمان خیلی از حق و حقوق زنان نادیده گرفته می شود. حقوقی که حتی ممکن است خود بانوان هم درباره آن ندانند و آشنایی با قانون آن نداشته باشند.

از جمله حقوقی که یک زن بعد از ازدواج و در دوران زوجیت برعهده مرد دارد، اجرت المثل و نحله، نفقه، مهریه و غیره می باشد. اما متاسفانه در بیشتر خانواده ها در طول دوران ازدواج، حتی از طرف مرد بیان هم نمی شود، پرداخت آن که جای خود را دارد. حتی خیلی از مردان فکر می کنند که پرداخت مهریه یا نفقه در صورت دادخواست طلاق و جدایی است.

در صورتی که زن می تواند جدای از درخواست صدور گواهی برای ناسازگاری که مقدمه ای بر طلاق است، دادخواست اجرت المثل و نحله را مستقل به دادگاه ارائه دهد.

بنابراین حتما الزام نیست که بعد از طلاق این حقوق پرداخت شود. قبل از طلاق هم درخواست، دریافت اجرت المثل و نحله امکان پذیر است. در این زمینه تفسیری از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام به تاریخ 1373/06/02  صادر شده است که این نظریه را تایید می کند.

در چه شرایطی اجرت المثل و نحله به زن تعلق می گیرد؟

دریافت و تعلق گرفتن اجرت المثل و نحله معمولا مشروط به تقاضای مرد برای طلاق، به تشخیص دادگاه اسلامی حق زن است. مگر اینکه تقاضای مرد برای طلاق، بابت تخلف زن از وظایف همسری اش یا سوءظن اخلاقی و بدرفتاری او باشد.

اگر به هر دلیل امکان تعیین اجرت المثل وجود نداشته باشد (مثل این که زن قصد دریافت هدیه یا بخشش و فعالیت رایگان داشته است) نوبت به نحله می رسد و نسبت به تعیین نحله اقدام می شود. بنابراین نمی توان هم اجرت المثل گرفت و هم درخواست پرداخت نحله کرد.

نحله چیست؟

نحله در لغت به معنی بخشش، هدیه، آیین و عقیده است. همچنین خداوند در آیه 4 سوره مبارکه نسا در خصوص نحله فرموده اند که: نحله به‌عنوان هدیه‌ای برای زن است. پرداخت نحله طبق نظر دادگاه برعهده مرد بوده و نمی‌توان از آن سرپیچی کرد.

 

اجرت المثل چیست؟

اجرت المثل در لغت به معنای دستمزد و مزد کار است و در اصطلاح حقوقی به اجرتی گفته میشود که برای استفاده از مال و یا کار دیگران باید مزدی پرداخت کرد. یعنی مزدی است که در برابر انجام کاری به عامل پرداخت می شود و از قبل تعیین نشده است.

اجرت المثل در حقوق خانواده، به معنای بازستانی (پس گرفتن) منفعت مرد از کارهای همسرش در طول ازدواجشان است. یعنی چنانچه زن کارهایی را که شرعا برعهده او نبوده اما به دستور همسرش و نه به قصد دریافت پاداش یا هدیه انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت المثل کارهای انجام شده توسط زن را محاسبه می کند و حکم پرداخت می دهدو نحوه­ پرداخت آن به مرد ابلاغ می شود.

 نفقه چیست؟

نفقه به معنی معاش، خرج و هزینه زندگی است. در اسلام خداوند نفقه و یا همان هزینه زندگی زن را برعهده شوهر قرار داده است. در واقع نفقه، اجرت المثل و نحله از حقوق مالی زن است که پرداخت آن به عهده همسر می‌باشد.

به کدام کارهای زن اجرت المثل تعلق میگیرد؟

از فعالیتهای خارج از وظایف زوجیت در منزل، زوج می تواند به نظافت در منزل و لباس ها، شیر دادن به بچه در غیر موارد لزوم وغیره اشاره نماید. باید توجه داشت که اموری مثل حضانت نگهداری و تربیت فرزندان نیز جزء وظایف والدین می باشد. بنابراین، اجرت المثل این امور قابل مطالبه نمی باشد.

بر اساس ماده ۴ قانون حمایت خانواده، رسیدگی به دعوای نفقه زن، اجرت المثل و نحله در دوران ازدواج در صلاحیت دادگاه خانواده است. در مواد ۲۹ و ۳۰ این قانون به ترتیب مقرر شده است:

دادگاه ضمن رای خود با توجه به شروط ضمن عقد و مندرجات سند ازدواج، تکلیف جهیزیه، مهریه، نفقه زن و بچه ها، را معین می کند.

اجرت المثل دوران ازدواج طرفین مطابق تبصره ماده (۳۳۶) قانون مدنی تعیین، در مورد چگونگی حضانت، نگهداری کودکان و نحوه پرداخت هزینه های حضانت و نگهداری تصمیم شایسته گرفته شود.

اجرت المثل و نحله در ازدواج موقت

براساس تبصره به ماده 336 قانون مدنی فصل جدیدی در بحث اجرت ‌المثل و نحله آغاز شد. به این معنی که زن در عقد و ازدواج موقت هم می‌تواند، دادخواست دریافت اجرت ‌المثل و نحله و نفقه خود را به دادگاه ارائه دهد. البته باتوجه به شرایطی خاص، از جمله:

•  اینکه زن در طی ازدواج موقت، شان خدماتی و اعمالی را به دستور شوهر در منزل او انجام داده باشد که آن کارها جزء وظایف شرعی او نبوده است.
• مورد بعد اینکه زن از انجام این کارها قصد تبرع نداشته باشد. منظور از این شرط این است که زن این کارها را در راه رضای خدا و به صورت رایگان انجام نداده باشد. البته در قانون حمایت خانواده و قانون مدنی اصل بر عدم تبرع است یعنی اگر در این مورد شک و شبه‌ای باشد خلاف آن باید ثابت شود.
• مورد دیگر این است که کارها عرفا دارای اجرت ‌المثل باشند و این موضوع در دادگاه قابل اثبات باشد.

شرایط دریافت نحله چیست؟

با توجه به معنی نحله، در چه شرایطی یک زن مستحق دریافت نحله است؟

• زن درخواست طلاق نکرده باشد.
• در مدت زمان زندگی مشترک و پیش از اقدام به درخواست طلاق از سوی مرد امکان مطالبه نحله برای خانم وجود ندارد.

برای تعیین کردن نحله برخلاف اجرت المثل نیازی به کارشناسی وجود ندارد. بلکه مقدار مبلغ را قاضی دادگاه براساس سالهای زندگی مشترک و کارهایی که خانم انجام داده تعیین می کند. ناگفته نماند این مقدار مبلغ باتوجه به تمکن و وسع مرد صورت مشخص می شود.

 

نحوه محاسبه و مطالبه اجرت المثل و نحله چگونه است؟

هیچ مردی حق ندارد تا زمانی که تمامی حقوق همسرش را به طور کامل پرداخت نکرده است، او را طلاق دهد و هر اندازه که مدت زندگی مشترک بیشتر باشد، این حقوق نیز افزایش می‌یابد.

به همین دلیل بسیاری از مردانی که بدون ‌هیچ دلیل منطقی قصد طلاق دادن همسر خود را دارند، از این اقدام منصرف می‌شوند. یکی از این حقوق ویژه‌ که قانون اسلامی برای زنان در نظر گرفته، اجرت المثل است.

اگر زن در طول زندگی مشترک و در خانه همسر خود، کاری انجام دهد که موظف به انجام آن نبوده، مستحق دریافت پاداشی است که به آن اجرت ‌المثل و نحله می گویند.

در روابط خانوادگی این فرض وجود دارد که قرار نیست زن از شوهر خود، بابت کارهایی که در خانه او انجام می‌دهد، دستمزدی دریافت کند.

اما قانونگذار با طرح عنوان اجرت ‌المثل در مباحث قانونی، قصد تفهیم این موضوع را دارد که زن موظف به انجام کارهای منزل نیست و در صوت انجام هرگونه اقدامی در منزل شوهر، می‌تواند اجرت ‌المثل مربوط به آن را دریافت کند.

به بیانی دیگر، در صورت مطالبه اجرت ‌المثل، شوهر باید اجرت زن را پرداخت کند. در غیر این صورت باید نحله محاسبه شده از سمت دادگاه به زن پرداخت گردد.

 قانون اصلاح مقررات مربوط  اجرت المثل و نحله در سال ۱۳۷۱

با توجه به اینکه در سال 1371، قانونی با عنوان اصلاح مقررات مربوط به طلاق تصویب شده بود. این قانون شامل ۷ تبصره می باشد که تبصره ۶ آن به موضوع اجرت المثل و نحله پرداخته است.

در این تبصره آمده است:

“پس از طلاق در صورت درخواست زوجه مبنی بر مطالبه حق‌الزحمه کارهایی که شرعاً به عهده وی نبوده است، دادگاه بدواً از طریق‌ مصالحه نسبت به تأمین خواسته زوجه اقدام می‌کند.”

در صورت عدم امکان تصالح، چنانچه در شروط ضمن عقد یا خارج از عقد، در خصوص امور مالی، ‌شرطی بیان شده باشد،می بایست طبق آن عمل ‌شود.

در غیر این صورت، هرگاه طلاق بنابه درخواست زوجه نباشد و نیز تقاضای طلاق ناشی از تخلف زن از ‌وظایف همسری یا سوءاخلاق و رفتار وی هم نباشد، به این ترتیب رفتار خواهد شد:

چنانچه زوجه کارهایی را که شرعاً برعهده وی نبوده، به دستور زوج با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه‌ اجرت‌المثل کارهای انجام‌گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌کند. در غیر این صورت، با توجه به سنوات زندگی مشترک، نوع کارهایی که زوجه در خانه شوهر انجام داده است و وسع مالی زوج، دادگاه مبلغی را‌ به عنوان ‌نحله برای زوجه تعیین می‌کند.

براساس این تبصره، اگر زن اجرت کارهایی را که انجام داده است، مطالبه و ثابت کند قصد تبرع نداشته است، دادگاه اجرت ‌المثل این اعمال را محاسبه و به پرداخت آن حکم صادر می کند.

با بیان اینکه موارد مطرح‌ شده در این تبصره، با توجه به بار سنگین اثبات دشوار اجرت ‌المثل که بر عهده زن قرار گرفته، عنوان کرد: این موضوع در حالی است که کدام زنی در جریان ازدواج خود، شرط می‌کند که قصد تبرع داشته یا ندارد؟ در حقیقت، در زمان اعمال تبصره ۶ قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق، عملا موضوع حقوق زن اعمال نمی‌شده است.

آیا تعلق نحله و تعلق اجرت المثل باهم یکسان است؟

برای پاسخ به این پرسش باید گفت که تعلق نحله همانند تعلق اجرت المثل به شرایطی از قبیل درخواست شوهر برای طلاق بستگی دارد. همچنین درخواست مرد برای طلاق نباید به خاطر تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار او باشد. چنانچه بنابه هر علتی امکان تعیین اجرت المثل وجود نداشته باشد نوبت به دریافت نحله می رسد و بر همین اساس مقدار مبلغ نحله برای زن تعیین می شود.

منظور از دستور شوهر در ازدواج موقت چیست؟

در واقع منظور از دستور شوهر، دستور صریح او نیست. بلکه منظور همان درخواست شوهر می باشد. حتی ممکن است شوهر سکوت کند و با رفتارش این توقع را نشان دهد که همه این‌ها به معنی دستور شوهر تلقی می‌شود.